Looizuur in eiken

We krijgen  vragen, opmerkingen of “klachten” over bruine vlekken die ontstaan in Europees eiken (zie foto 1 hieronder). Hoe ontstaan die oorzaken en zijn ze schadelijk? Europees eiken bevat afhankelijk van de groeiplaats/ondergrond een bepaalde hoeveelheid looizuur, ook wel tannine genoemd. Dit is de natuurlijke beschermende inhoudsstof van de boom om schimmels en insecten te weren. Looizuur voorkomt dus insectenvraat en beschadiging van het hout: dat zijn belangrijke pluspunten/voordelen. Als looizuur in nat eikenhout in aanraking komt met ijzer van bijvoorbeeld de lepels van de heftruck treedt er corrosie op en slaat het blauwzwart uit (zie foto boven).

Foto 1: bruine vlekken veroorzaakt door looizuur in een eikenconstructie.

Toepassingen van looizuur
In hoge concentraties is dit een straf goedje met sterk bijtende eigenschappen. Zo werd vroeger de “schorshoop” van onze houtzagerij in Udenhout met plezier opgehaald door lokale leerlooierijen, omdat de schors veel looizuur bevat dat gebruikt werd om van dierenhuid leer te maken.In lage concentraties is het volledig ongevaarlijk en als je een glas rode wijn of goede whisky drinkt, krijg je een heel klein beetje van deze stof binnen. De reden dat wijn, port en whisky gerijpt worden op eiken vaten (foto 2) , is omdat het de drank langer conserveert en een typische smaakt afgeeft.

Foto 2: Productie van wijn- of wiskeyvaten van Europees eiken.

Als je eiken vloeren en trappen gaat ‘roken’ met ammoniak , wordt het hout in eerste instantie grijzig. Er ontstaat namelijk een reactie met het nog aanwezige looizuur na droging.  Maar als je het vervolgens afwerkt met een olie of lak, krijgt het een diepe warme bruine kleur. Hoe langer het hout blootstaat aan de ammoniak en hoe hoger het looizuurgehalte, hoe donkerder het eiken wordt. Let op dat het spinthout geen looizuur bevat: het kleurt dus niet mee en wordt zelfs lichter in dit proces. Dit geeft een groot contrast na afwerking.

Het looizuur in het hout heeft ook nadelen
Bij vers gezaagd eiken ontstaan tijdens het droogproces de typische bruine vlekken aan het oppervlak bij het uittreden van het vocht. Dit is volledig normaal en geen “gebrek” van het materiaal. Mensen met minder kennis van eiken denken soms dat het hout om die reden afgekeurd moet worden, maar dat is altijd onterecht. Dergelijke vlekken horen bij een natuurproduct als eiken. Bij eiken buitenconstructies. Bij eiken buitenconstructies wil het ook nog wel eens voor komen dat na een regenbui het looizuur uitspoelt en tegels, poeren en muren bevuilt met bruine vlekken. Dit kan men verwijderen met “ontweringswater” (foto 3).

Foto 3: HC ontweringswater.

Waarom worden eiken balken voor constructiedoeleinden niet gedroogd
Het antwoord is dat eiken een zeer moeilijk drogende houtsoort is die zich niet leent om in grote afmetingen kunstmatig te drogen. Balken gaan dan namelijk volledig kapot, scheuren trekken, draaien of vallen zelfs uit elkaar. Ook kan er “collapse” ontstaan, waarbij de structuur van het eiken letterlijk implodeert en een rechthoekige balk er ruitvormig uitziet na droging. Eiken kan tot een maximale dikte van 100 mm kunstmatig gedroogd worden. Dat moet zéér langzaam gebeuren en nadat het eerst lang aan de lucht gedroogd heeft. Dit dorgen gebeurt voornamelijk bij gebruik voor hoogwaardige interieurtoepassingen, maar niet voor constructiehout. Het drogen aan de lucht gaat zeer traag en het hout droogt slechts één cm per jaar, dus een eiken balk van 25x25cm is bijna onbegonnen werk. Andere houtsoorten met veel looizuur zijn: kastanje, robinia, secoya , en merbau.

De mate van looizuur in het Europese eiken hangt sterk af van de groeiplaats en ondergrond. Het “krijteiken” gegroeid in het krijtgebied, op de lijn de Jura in Frankrijk wat zicht uitstrekt tot voorbij de Kaukasus heeft gemiddeld een hoger percentage looizuur. Daarom is dat eiken zo gewild bij de producenten van wijnvaten. “Zandeiken” van zandgronden in noord Duitsland bijvoorbeeld bevatten veel minder looizuur. Ook Amerikaans “wit” eiken bevat nauwelijks tannine waardoor wijnmakers in bijv. Californië veel Europese vaten kopen.

Plankencentrale.nl werkt samen met Maarten van der Voort uit Tilburg, die specialist is op het gebied van Frans eiken. Voor meer informatie: info@maartenvdvoorthout.nl.